Η συνεχιζόμενη φρίκη των ειδήσεων βιασμού έχει αποδειχθεί ότι είναι ένα κάλεσμα αφύπνισης για πολλούς, γονείς, ενήλικες ή εκπαιδευτικούς. Γνωρίζαμε πάντα ότι ο βιασμός αποτελεί μία προβληματική κατάσταση αλλά ποτέ πριν δεν είχαμε κινητοποιηθεί τόσο πολύ για να την αλλάξουμε.

Στο Ελληνικό Κέντρο Συναισθημάτων υπήρχαν αιτήματα εδώ και καιρό για πρακτικές συμβουλές για γονείς και εκπαιδευτικούς, για το πώς να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να χτίσουν ένα καλύτερο μέλλον με λιγότερους βιασμούς και σεξουαλικές επιθέσεις.

Στην προσπάθεια μας να βρούμε τις κατάλληλες απαντήσεις δημιουργήσαμε έναν πρακτικό οδηγό εκπαίδευσης για γονείς και εκπαιδευτικούς. Τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας από την ηλικία του ενός έτους! Ελπίζουμε ειλικρινά ότι αυτή η εκπαίδευση θα μας βοηθήσει να αναθρέψουμε δυνατούς νέους ενήλικες που έχουν ενσυναίσθηση για τους άλλους και σαφή κατανόηση της υγιούς συναίνεσης.

Ελπίζουμε ότι οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί θα βρουν χρήσιμη αυτή τη λίστα με δραστικές πρακτικές και διδακτικά εργαλεία και ότι μπορούμε όλοι μαζί να βοηθήσουμε στη δημιουργία μιας γενιάς παιδιών που θα έχουν λιγότερες πιθανότητες να αντιμετωπίσουν βιασμό και σεξουαλική επίθεση στη ζωή τους.

Υπάρχουν τρεις ενότητες, με βάση την ηλικία των παιδιών, την προσχολική ηλικία, το δημοτικό σχολείο, τους εφήβους και τους νέους ενήλικες.

Για πολύ μικρά παιδιά (ηλικίας 1-5 ετών):

1. Διδάξτε στα παιδιά να ζητούν άδεια πριν αγγίξουν ή αγκαλιάσουν έναν άλλο παιδί.

Χρησιμοποιήστε γλώσσα όπως «Μαρία, ας ρωτήσουμε τον Γιάννη αν θα ήθελε να αγκαλιαστούμε για αντίο».

Εάν ο Γιάννης πει «όχι» σε αυτό το αίτημα, πείτε στο παιδί χαρούμενα: «Δεν πειράζει, Μαρία! Ας κουνήσουμε το χεράκι στον Γιάννη και ας του στείλουμε ένα φιλί».

2. Αυξήστε την ενσυναίσθηση στο παιδί σας εξηγώντας πώς κάτι που έκανε μπορεί να πλήγωσε κάποιον.

Χρησιμοποιήστε μια γλώσσα όπως: «Ξέρω ότι ήθελες αυτό το παιχνίδι, αλλά όταν χτυπούσες τον Μιχάλη, τον πλήγωσες και ένιωθε πολύ λυπημένος. Και δεν θέλουμε ο Μιχάλης να λυπάται επειδή τον πληγώσαμε».

Ζητήστε από το παιδί σας να φανταστεί πώς θα ένιωθε αν το είχε χτυπήσει ο Μιχάλης. Καλό είναι να ειπωθεί με γλυκό τόνο, ώστε το παιδί να μην νιώσει άβολα ή να ντραπεί.

Ένα άλλο παράδειγμα: «Κοίτα την Άννα που δεν την άφησες να περάσει στην τσουλήθρα και είναι στεναχωρημένη. Δεν θέλουμε να είναι στεναχωρημένη η Άννα». Προτρέψτε το παιδί σας να μπει στην θέση της Άννας και να σας πει πως θα ένιωθε. Βοηθήστε το να βρει έναν τρόπο να διορθώσει ότι έχει συμβεί.

3. Διδάξτε να βοηθούν άλλους που μπορεί να έχουν πρόβλημα.

Μιλήστε στα παιδιά για το τι σημαίνει να βοηθάμε τα άλλα παιδιά και πώς να ειδοποιούνε τους ενήλικες όταν βλέπουν ότι κάποιος χρειάζεται βοήθεια.

Ζητήστε από το παιδί σας να παρακολουθεί και να παρατηρεί τι συμβαίνει γύρω του. Συνηθίστε το να παρατηρεί συμπεριφορές τους και να μάθει να ελέγχει αυτό που βλέπει. Πώς;

Μια πολύ καλή ιδέα είναι να χρησιμοποιήσετε το οικογενειακό κατοικίδιο ως παράδειγμα (αν έχετε), «Ω, τι έχει πάθει η γατούλα μας; Φαίνεται ότι η ουρά της έχει κολλήσει! Πρέπει να τη βοηθήσουμε!!»

Μια άλλη ιδέα είναι στο πάρκο να παρατηρήσετε τα άλλα παιδάκια που παίζουν: «Κοίτα την Αννούλα που δεν μπορεί να κατέβει την τσουλήθρα. Πιστεύεις ότι χρειάζεται βοήθεια;» και στην συνέχεια «Μπράβο σου! Είναι πολύ όμορφο να βοηθάμε τους άλλους όταν το έχουν ανάγκη»

Επαινέστε πάντα το παιδί σας όταν βοηθάει άλλους που χρειάζονται βοήθεια ή όταν σας ειδοποιεί για άτομα που είναι στεναχωρημένα, ώστε να τους προσφέρετε τη κατάλληλη βοήθεια. Υπενθυμίστε του όμως ότι αν ένας ενήλικας χρειάζεται βοήθεια σε οτιδήποτε, ότι είναι δουλειά άλλων ενηλίκων να βοηθήσουν και όχι των παιδιών.

4. Διδάξτε στα παιδιά ότι το «όχι» και το «σταμάτα» είναι σημαντικές λέξεις και πρέπει να τιμώνται.

Ένας τρόπος για να το εξηγήσουμε αυτό μπορεί να είναι: «Η Μαρία είπε «όχι» και όταν ακούμε «όχι», πάντα σταματάμε αμέσως αυτό που κάνουμε. Ό,τι και αν γίνει.”

Διδάξτε επίσης στο παιδί σας ότι τα «όχι» του/της πρέπει να τιμηθούν. Εξηγήστε ότι όπως σταματάμε πάντα να κάνουμε κάτι όταν κάποιος λέει «όχι», έτσι και οι φίλοι μας πρέπει να σταματούν πάντα όταν λέμε «όχι». Εάν ένας φίλος δεν σταματάει όταν λέμε «όχι», τότε πρέπει να σκεφτούμε αν νιώθουμε καλά και ασφαλείς παίζοντας μαζί του. Εάν όχι, είναι λογικό και αυτονόητο να κάνουμε παρέα με άλλους φίλους.

Εάν πιστεύετε ότι πρέπει να παρέμβετε, κάντε το. Να είστε ευγενικοί και εξηγήστε στο άλλο παιδί πόσο σημαντικό είναι το «όχι». Το παιδί σας θα καταγράψει πόσο σημαντικό είναι τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους άλλους.

5. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να διαβάζουν εκφράσεις του προσώπου και άλλες γλώσσες του σώματος που υποδηλώνουν φόβο, χαρά, λύπη, απογοήτευση, θυμό και άλλα.

Τα παιχνίδια αναγνώρισης εκφράσεων είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να μάθετε στα παιδιά πώς να διαβάζουν τη γλώσσα του προσώπου και του σώματος. Ενσωματώστε τα στην καθημερινότητά σας.

6. Ποτέ μην πιέζετε το παιδί σας να αγκαλιάσει, να αγγίξει ή να φιλήσει κανέναν, για οποιονδήποτε λόγο.

Εάν η γιαγιά απαιτεί ένα φιλί και το παιδί σας αντιστέκεται, προσφέρετε εναλλακτικές λύσεις λέγοντας κάτι όπως: «Θα προτιμούσες να πεις στην γιαγιά πόσο την αγαπάς ή να της δώσεις μια αγκαλιά ίσως;»

Είναι πολύ σημαντικό ειδικά στην ελληνική οικογένεια να εξηγήσουμε στην γιαγιά και στον παππού γιατί κάνουμε αυτές τις εκπαιδεύσεις. Καλό είναι να αφιερώσετε λίγο χρόνο για να απαντήσετε στις ερωτήσεις τους και να τους εξηγήσετε τα οφέλη. Θυμηθείτε, έχουν μεγαλώσει σε μια άλλη εποχή που δεν είχαν την πληροφόρηση που έχετε εσείς και οι προθέσεις τους είναι θετικές.

Αλλά προσπαθήστε να μην το κάνετε μεγάλο θέμα μπροστά στο παιδί σας. Εάν είναι πρόβλημα για τη γιαγιά, ας είναι έτσι, η δουλειά σας τώρα είναι να κάνετε ό,τι είναι καλύτερο για το παιδί σας δίνοντας του τα εργαλεία για να είναι ασφαλές και χαρούμενο και να βοηθήσετε άλλους να κάνουν το ίδιο.

7. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να πλένουν μόνα τους τα γεννητικά τους όργανα κατά τη διάρκεια του μπάνιου.

Φυσικά ως γονείς πρέπει να βοηθήσουμε μερικές φορές, αλλά είναι σημαντικό να εξηγήσουμε στο παιδί μας ότι είναι σημαντικό να καθαρίζει μόνο του τα γεννητικά του όργανα και ότι πρέπει να τα φροντίζει εκείνος ή εκείνη και κανένας άλλος. Αυτή η συζήτηση είναι ένας πολύ καλός τρόπος να ενθαρρύνουμε την υπερηφάνεια του σώματος του παιδιού μας και την αίσθηση ιδιοκτησίας του σώματός του.

Κατά την διάρκεια του μπάνιου: Ζητήστε τη συγκατάθεσή του (ζητήστε άδεια) για να το βοηθήσετε να πλύνει το σώμα του. Να τιμάτε πάντα το αίτημα του παιδιού να μην το αγγίζουν ακόμα και αν δεν κατορθώνει να πλένεται σωστά. Βρείτε άλλους τρόπους να του υποδείξετε πώς πρέπει να γίνει ο σωστός καθαρισμός του σώματός μας.

«Μπορώ να σου πλύνω την πλάτη τώρα; Τι θα έλεγες για τα πόδια σου, θέλεις να σε βοηθήσω ή θες να τα κάνεις μόνη/ος σου;» Εάν το παιδί πει «όχι», τότε δώστε του το σφουγγάρι και πείτε ήρεμα: «Μια χαρά! Το πωπουδάκι σου χρειάζεται πλύσιμο. Καν ‘το.»

8. Δώστε στα παιδιά την ευκαιρία να πουν ναι ή όχι και στις καθημερινές τους επιλογές.

Αφήστε τα να επιλέξουν ρούχα και να έχουν λόγο για το τι φοράνε, τι παίζουν ή πώς φτιάχνουν τα μαλλιά τους. Προφανώς, υπάρχουν στιγμές που πρέπει να παρέμβετε (ο χειμώνας που το παιδί σας θέλει να φορέσει φανέλα θα ήταν μια από αυτές τις φορές!), αλλά βοηθήστε το να καταλάβει ότι ακούσατε τη φωνή του/της και ότι είχε σημασία για εσάς, αλλά και ότι θέλετε να τα κρατήσετε ασφαλή και υγιή.

9. Επιτρέψτε στα παιδιά να μιλήσουν για το σώμα τους με όποιον τρόπο θέλουν, χωρίς ντροπή.

Διδάξτε τους τις σωστές λέξεις για τα γεννητικά τους όργανα και δημιουργήστε ένα ασφαλές μέρος για να μιλήσετε για το σώμα και το σεξ.

Πες: «Χαίρομαι πολύ που μου το ζήτησες!» Εάν δεν ξέρετε πώς να απαντήσετε στις ερωτήσεις τους με τον σωστό τρόπο, πείτε: «Χαίρομαι που με ρωτάς για αυτό, αλλά θέλω να το εξετάσω. Μπορούμε να το συζητήσουμε μετά το φαγητό;» και φροντίστε να μελετήσετε και να είστε ακριβείς στον λόγο σας.

Εάν ντρέπεστε να κάνετε τέτοιες συζητήσεις θα χρειαστεί να ζητήσετε βοήθεια από τον σύντροφο σας. Ζητήστε να εξασκηθείτε μιλώντας για το σώμα και το σεξ ελευθέρα.  Όσο περισσότερο εξασκηθείτε, τόσο πιο εύκολο θα είναι. Θα βοηθήσει και εσάς μια τέτοια συζήτηση!

10. Μιλήστε για «ενστικτώδη συναισθήματα» ή την διαίσθηση.

Μερικές φορές κάποιες καταστάσεις μας κάνουν να νιώθουμε περίεργα, άβολα ή να μας προκαλούν φόβο και δεν ξέρουμε γιατί. Ρωτήστε το παιδί σας αν έχει συμβεί ποτέ κάτι τέτοιο και ακούστε το ήσυχα καθώς σας εξηγεί.

Διδάξτε τους ότι αυτή η διαίσθηση είναι μερικές φορές σωστή και ότι αν νιώσουν ποτέ κάτι που τους προκαλεί σύγχυση, μπορούν πάντα να έρθουν σε εσάς για βοήθεια για να καταλάβουν τα συναισθήματά τους και να λάβουν σωστές αποφάσεις. Και υπενθυμίστε τους ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να τους αγγίξει αν δεν το θέλουν.

11. «Χρησιμοποίησε λόγια, όχι φωνή».

Μην απαντάτε σε εκρήξεις θυμού. Ζητήστε από το παιδί σας να χρησιμοποιήσει απλές λέξεις για να σας πει τι συμβαίνει. Όταν είναι θυμωμένο ή συγχυσμένο δώστε του λίγο χρόνο να ηρεμήσει. Ο πιο όμορφος και γρήγορος τρόπος είναι να κάνετε μαζί του αναπνοές. Μόλις είναι έτοιμο, η συζήτηση ξεκινά!

Οδηγίες για μεγαλύτερα παιδιά (ηλικίες 5-12 ετών)

1. Διδάξτε στα παιδιά ότι ο τρόπος που αλλάζει το σώμα τους είναι υπέροχος, αλλά μερικές φορές μπορεί να προκαλέσει σύγχυση.

Ο τρόπος με τον οποίο μιλάτε για αυτές τις αλλαγές —είτε πρόκειται για τα χαλαρά δόντια,  είτε για σπυράκια και τρίχες στην ηβική περιοχή— θα δείξει την προθυμία σας να μιλήσετε και για άλλα ευαίσθητα θέματα.

Χρειάζεται λίγη μελέτη από πλευράς σας για να είστε προετοιμασμένοι. Προσπαθήστε να είστε επιστημονικοί, άμεσοι και απαντήστε σε οποιεσδήποτε ερωτήσεις μπορεί να έχει το παιδί σας, χωρίς ντροπή ή αμηχανία. Και πάλι, εάν το πρώτο σας ένστικτο είναι να τα σιωπήσετε επειδή ντρέπεστε, εξασκηθείτε μέχρι να μπορέσετε να συμπεριφέρεστε σαν να μην είναι κάτι σπουδαίο για εσάς σας.

2. Ενθαρρύνετέ το να σας πει για το τι αισθάνεται καλό και τι όχι.

Σου αρέσει να σε γαργαλάνε; Σου αρέσει να σε κάνουν γύρω γύρω; Τι άλλο; Τι δεν αισθάνεσαι καλά; Τι δεν σου αρέσει πολύ; Το να ανακατεύεσαι ίσως; Ή όταν ένα άλλο παιδί σε πληγώνει;

Αφήστε χώρο στο παιδί σας να μιλήσει για οτιδήποτε άλλο του έρχεται στο μυαλό.

3. Υπενθυμίστε του πως ό,τι περνάει είναι φυσικό, το να μεγαλώνει συμβαίνει σε όλους μας.

4. Διδάξτε στα παιδιά πώς να χρησιμοποιούν λέξεις ασφάλειας κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού και βοηθήστε τα να συμφωνήσουν μια τέτοια λέξη ασφαλείας και για στο παιχνίδι με τους φίλους τους.

Αυτό είναι απαραίτητο επειδή σε πολλά παιδιά αρέσει να χάνονται στους φανταστικούς τους κόσμους τους μαζί με άλλα παιδιά, όπως να παίζουν πολεμικά παιχνίδια όπου κάποιος αιχμαλωτίζεται ή να παίζουν ένα θεατρικό παιχνίδι όπου οι χαρακτήρες μπορεί να μαλώνουν.

Σε αυτή την ηλικία, το να λένε «όχι» μπορεί να είναι μέρος του παιχνιδιού, μέρος του ρόλου, επομένως πρέπει να έχουν μια λέξη που θα σταματήσει κάθε δραστηριότητα. Ίσως είναι μία ανόητη λέξη όπως το “Φυστικοβούτυρο” ή μία σοβαρή όπως “Πραγματικά το εννοώ!” Ό,τι λειτουργεί για όλους τους είναι καλό.

Για να γίνει αυτό σωστά καλό θα ήταν να δώσετε αυτό το άρθρο και στους γονείς των φίλων των παιδιών σας ώστε όλοι μαζί να βοηθάτε ο ένας τον άλλον.

5. Διδάξτε στα παιδιά να σταματούν το παιχνίδι τους κάθε τόσο για να ρωτάνε αν είναι όλοι καλά.

Μάθετε τους να κάνουν μικρά διαλείμματα (time out) κάθε τόσο, για να είναι σίγουροι ότι όλοι νιώθουν καλά.

6. Ενθαρρύνετε τα παιδιά να παρακολουθούν τις εκφράσεις του προσώπου των άλλων κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού για να είναι σίγουρα ότι όλοι είναι χαρούμενοι και περνάνε καλά.

7. Βοηθήστε τα παιδιά να ερμηνεύσουν αυτό που βλέπουν στο παιχνίδι με τους φίλους τους και στην παιδική χαρά.

Ρωτήστε τι θα μπορούσαν να κάνουν ή θα μπορούσαν να έχουν κάνει διαφορετικά για να βοηθήσουν. Παίξτε ένα παιχνίδι “επανεκκίνησης”, αν έρθουν σπίτι και σας πουν ότι είδαν έναν εκφοβισμό.

«Μου είπες μια πολύ σκληρή ιστορία για τον φίλο σου που χτυπήθηκε. Ξέρω ότι φοβήθηκες να παρέμβεις. Αν γυρνούσαμε τον χρόνο λίγο πίσω, τι νομίζεις ότι θα μπορούσες να κάνεις για να βοηθήσεις την επόμενη φορά αν το δεις να συμβαίνει;» Αφήστε την φαντασία του παιδιού σας ελεύθερη, μπορεί να αυτοσχεδιάσει, να μετατραπεί σε υπερήρωα, μέχρι να γίνει μεγάλος δάσκαλος.

Δώστε τους μεγάλα μπράβο όταν σας μιλάνε για τέτοια δύσκολα θέματα.

8. Μην πειράζετε τα παιδιά για τις φιλίες τους ή για τους έρωτές τους.

Ό,τι νιώθουν είναι φυσικό. Αν η φιλία τους με κάποιον άλλο φαίνεται σαν έρωτας, μην το αναφέρετε. Μπορείτε να τους κάνετε ανοιχτές ερωτήσεις όπως, «Πώς πάει η φιλία σου με τη Μαρία;» και να είστε έτοιμοι να μιλήσετε —ή να μην μιλήσετε— γι’ αυτό.

9. Διδάξτε στα παιδιά ότι οι συμπεριφορές τους επηρεάζουν τους άλλους.

Ζητήστε τους να παρατηρήσουν πώς αντιδρούν οι άνθρωποι όταν άλλοι κάνουν θόρυβο ή όταν πετάνε σκουπίδια κάτω. Ρωτήστε τους τι πιστεύουν ότι θα συμβεί ως αποτέλεσμα. Θα χρειαστεί κάποιος άλλος να καθαρίσει τα σκουπίδια; Θα φοβηθεί κάποιος; Εξηγήστε στα παιδιά πώς οι επιλογές που κάνουν επηρεάζουν τους άλλους. Συζητήστε για το πότε είναι καλή στιγμή κάποιος να φωνάξει ή είναι ακατάστατος. Βρείτε και τα δικά σας παραδείγματα.

Το καλό με αυτή την άσκηση είναι ότι μπορεί να γίνει οπουδήποτε και να σας γεμίσει δημιουργικά μια “νεκρή” ώρα, όπως μέσα στο μετρό ή στο λεωφορείο. Ή όταν περιμένετε στην σειρά σε κάποια δημόσια υπηρεσία.

10. Διδάξτε στα παιδιά να αναζητούν ευκαιρίες για προσφέρουν βοήθεια.

Μπορούν να μαζέψουν τα σκουπίδια που βλέπουν στο αγαπημένο τους πάρκο; Μπορούν να είναι ήρεμοι για να μην τρομάξουν κάποιον που διαβάζει ένα βιβλίο στο λεωφορείο; Μπορούν να προσφερθούν να βοηθήσουν να μεταφέρουν κάτι ή να κρατήσουν μια πόρτα ανοιχτή; Όλα αυτά διδάσκουν στα παιδιά ότι μπορούν να παίξουν έναν ρόλο στη συνεισφορά βοήθειας τόσο των μικρών όσο και των κυριολεκτικών φορτίων.

Οδηγίες για Εφήβους και Νέους Ενήλικες

1. Η εκπαίδευση σχετικά με το «καλό άγγιγμα/κακό άγγιγμα» παραμένει ζωτικής σημασίας, ιδιαίτερα στο γυμνάσιο.

Αυτή είναι μια εποχή όπου εμφανίζονται διάφορα «παιχνίδια αφής»: χαστούκια με πισινό, αγόρια που χτυπούν το ένα το άλλο στα γεννητικά όργανα και τσιμπούν το ένα τις ρόγες του άλλου για να προκαλέσουν πόνο. Όταν τα παιδιά μιλούν για αυτά τα παιχνίδια, εμφανίζεται μια τάση: τα αγόρια νομίζουν ότι αρέσουν αυτά τα παιχνίδια στα κορίτσια, αλλά δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο όπως καταλαβαίνετε.

Πρέπει να κάνουμε τα παιδιά να καταλάβουν πώς αυτά τα παιχνίδια επηρεάζουν τους άλλους ανθρώπους. Μια συζήτηση είναι μια καλή αρχή αλλά θα διαπιστώσετε ότι θα προσπαθήσουν να ξεφύγουν, να αλλάξουν θέμα. Είναι σημαντικό να τους ενθαρρύνετε να μείνουν στη συζήτηση. Μπορείτε να τους ρωτήσετε πώς θα ένιωθαν αν κάποιος τους έκανε να αισθανθούν άβολα ή ένιωθαν παραβίαση.

Από την άλλη, αν δείτε τέτοια παιχνίδια να συμβαίνουν, σταματήστε τα αμέσως. Αυτά τα παιχνίδια δεν είναι πια επιτρεπτά. Τις περισσότερες φορές είναι είναι παρενόχληση μέχρι και επίθεση. Ακριβώς αυτές τις συμπεριφορές πρέπει να αλλάξουμε αν θέλουμε μια καλύτερη ζωή για τα παιδιά μας.

2. Επενδύστε στην αυτοεκτίμηση των εφήβων.

Στο γυμνάσιο, ο εκφοβισμός στοχεύει στη ταυτότητα, στο ποιος είναι ο άλλος και η αυτοεκτίμηση αρχίζει να πέφτει κατακόρυφα στις ηλικίες γύρω στα 13 χρόνια. Μέχρι την ηλικία των 17 ετών, το 78% των κοριτσιών αναφέρουν ότι μισούν το σώμα τους.

Έχουμε την τάση να λέμε στα μικρότερα παιδιά μας πόσο σπουδαία είναι. Για κάποιο λόγο, σταματάμε να αναφερόμαστε σε όλες αυτές τις υπέροχες πτυχές τους όταν φτάνουν στην εφηβεία, στο γυμνάσιο. Η Εφηβεία είναι η πιο σημαντική στιγμή για να επενδύσουμε πάνω στην Αυτοεκτίμηση των παιδιών μας και δεν μιλάω μόνο για την ομορφιά.  Επαινέστε τους τακτικά για τα ταλέντα τους, τις δεξιότητές τους, την καλοσύνη τους, καθώς και την εμφάνισή τους.

Ακόμα κι αν σας απαντήσουν με ένα ξερό: “Μπαμπά! Σταμάτα!” θυμηθείτε: είναι πάντα ωραίο να ακούς πράγματα που σε κάνουν να νοιώθεις υπέροχος. Και ας νιώσεις λίγο άβολα, δεν πειράζει.

3. Συνεχίστε να κάνετε «σεξουαλικές κουβέντες» με μαθητές γυμνασίου, αλλά αρχίστε να ενσωματώνετε πληροφορίες σχετικά με τη συναίνεση.

Αντί να φανταζόμαστε ότι τα παιδιά μας θα περιμένουν να κάνουν σεξ όταν παντρευτούνε, καλό θα ήταν να προσγειωθούμε στην σύγχρονη εποχή και να ανοίξουμε συζητήσεις για σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις ή για ασφαλέστερο σεξ. Κάλιο γαϊδουρόδενε, παρά γαϊδουρογύρευε έλεγε η γιαγιά μου.

Σε αυτές τις συζητήσεις πρέπει να εντάξουμε και την έννοια της συγκατάθεσης. 

Κάντε ερωτήσεις όπως: “Πώς καταλαβαίνετε εάν ο σύντροφός σας είναι έτοιμος να σας φιλήσει;” και “Πώς νομίζεις ότι μπορείς να καταλάβεις (ότι ο/η) ενδιαφέρεται για σένα;”

Αυτή είναι μια εξαιρετική στιγμή για να εξηγήσετε τον όρο “ενθουσιώδη συγκατάθεση”. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ζητήσεις άδεια για να αγγίξεις ή να φιλήσεις κάποιον. Μόνο το ΝΑΙ σημαίνει ΝΑΙ. Αν δεν υπάρχει απάντηση είναι όχι. Μην περιμένεις τον σύντροφό σου να πει «όχι» για να ζητήσεις τη συγκατάθεση του. Τότε θα είναι πολύ αργά. Πρώτα ρωτάμε και σεβόμαστε την απάντηση.

Η εκπαίδευση των μαθητών γυμνασίου σχετικά με τη συναίνεση σημαίνει ότι δεν χρειάζεται να τους εκπαιδεύσουμε εκ νέου αργότερα και να κόψουμε τις κακές συνήθειες. Τότε ίσως κάποιος έχει ήδη πληγωθεί. Τότε ίσως να είναι αργά. Η συναίνεση πρέπει να διδάσκεται από τις πρώτες τάξεις του γυμνασίου. 

4. Σταματήστε την «αγοροκουβέντα» εν τη γενέσει.

Το γυμνάσιο είναι η ηλικία όπου η σεξουαλική συζήτηση ξεκινά σε περιβάλλοντα διαχωρισμένα με βάση το φύλο, όπως αποδυτήρια ή τουαλέτες. Οι έρωτες και οι επιθυμίες τους είναι φυσιολογικές και υγιείς. Αλλά ως γονείς και εκπαιδευτικοί, πρέπει να κάνουμε περισσότερα από το να εμποδίσουμε τα παιδιά να μιλούν για άλλα παιδιά σαν να είναι αντικείμενα. Χρειάζεται να τους παραδειγματίσουμε πώς είναι να μιλάμε για τους έρωτές μας ως ολόκληρους ανθρώπους.

Αν κρυφακούσετε ένα παιδί να λέει, «Έχει ωραίο κώλο» θα μπορούσατε να πείτε, «Επ! Νομίζω ότι είναι κάτι περισσότερο από έναν κώλο!» Μπορείτε να το αναφέρεται ως αστείο, και ας σας γουρλώσουν τα μάτια τους, αλλά θα πιάσουν το νόημα.

Η συζήτηση είναι ώριμη πια. Μπορείτε σε τέτοιες περιπτώσεις να συμπληρώσετε: “Τα άτομα που μας αρέσουν είναι άνθρωποι. Όταν εστιάζεις σε μια πτυχή τους, χάνεις όλες τις άλλες. Μπορείς απλά να πεις ότι σου αρέσει, δεν είναι κακό. Και είναι πιο υγειές από το να σου αρέσουν μόνο οι κώλοι (αν θες να το κρατήσεις αστείο)”.

Τα παιδιά μας δεν χρειάζονται και άλλους ενήλικες που τους λένε τι πρέπει να κάνουν. Χρειάζονται ένα ενεργό, υγιές μοντέλο από ενήλικες που κάνουν τα πράγματα σωστά. Αν είσαστε εσείς αυτοί, θα χρειαστεί να παραδειγματίσετε τα παιδιά με την συμπεριφορά σας  δείχνοντας τους τον δρόμο.

5. Εξηγήστε ότι μέρος της ενηλικίωσης είναι η αλλαγή των ορμονών και ότι οι ορμόνες μερικές φορές δυσκολεύουν την καθαρή σκέψη.

Μερικές φορές αυτό σημαίνει ότι οι ορμόνες μας, μας κάνουν να νομίζουμε ότι θέλουμε κάποιον πάρα πολύ, ενώ δεν ισχύει τόσο ή ότι είμαστε πάρα πολύ θυμωμένοι ή λυπημένοι ενώ στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει κάτι πέρα από την ενηλικίωση. Αυτή η σύγχυση είναι απολύτως φυσιολογική και είναι λογικό να κατακλυζόμαστε ή να μπερδευόμαστε από αυτά τα συναισθήματα.

Δείξτε στα παιδιά σας ότι ανεξάρτητα από το τι αισθάνονται, μπορούν να σας μιλήσουν για αυτό. Ακούστε τα χωρίς να τα διακόπτετε και σεβαστείτε την απειρία και την ορμητικότητά τους. Όμως θυμίστε τους ότι τα συναισθήματα, οι επιθυμίες και οι ανάγκες τους δεν είναι ευθύνη κανενός αλλά δική τους. Χρειάζονται να ασκούν πάντα ευγένεια και σεβασμό για όλους τους γύρω τους.

6. Μπαμπάδες – Άνδρες: Ενημερώστε τα αγόρια – εφήβους, φοιτητές και νεαρούς άνδρες – σχετικά με την αρρενωπότητα.

Η εποχή που ξέρατε έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Οι μπαμπάδες πρέπει να βγούνε μπροστά και να πάρουν ενεργό μέρος στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους, ειδικά των αγοριών. Αυτό που ξέρατε ότι είναι η αρρενωπότητα έχει αλλάξει. Χρειάζεται να ενημερωθείτε. Εμείς θα κάνουμε εδώ το πρώτο βήμα. Εσείς κάντε τα υπόλοιπά μόνοι σας.

Πρέπει να μιλήσετε στα αγόρια για το τι είναι καλό στην αρρενωπότητα. Ρωτήστε τι πιστεύουν ότι δεν πήγε τόσο καλά με την κουλτούρα της αρρενωπότητας στο παρελθόν. Πώς μπορούμε να οικοδομήσουμε μια πιο περιεκτική μορφή αρρενωπότητας που να αγκαλιάζει όλους τους τύπους ανδρών: από τους γυμνασμένους και τους καλλιτέχνες, μέχρι τους queer και τους καθημερινούς ανθρώπους όπως εσύ και εγώ; Αυτές οι συζητήσεις μπορούν να ενθαρρύνουν μια μη βίαιη μορφή αρρενωπότητας για το μέλλον.

Τα αγόρια πρέπει να αρχίσουν να μιλούν για την οικοδόμηση μιας υγιούς αρρενωπότητας ξεκινώντας από το γυμνάσιο και να συνεχίσουν μέχρι το πανεπιστήμιο, επειδή η αλλαγή της αρρενωπότητας είναι ζωτικής σημασίας για τη μεταμόρφωση της κουλτούρας του βιασμού.

7. Μιλήστε ειλικρινά με τα παιδιά για τα πάρτι.

Είναι η εποχή που χρειάζεται να μιλήσετε για το αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Ξέρω ότι πολλοί νομίζετε ότι αυτά είναι πολύ μακριά από τα παιδιά σας αλλά δυστυχώς δεν είναι. Καλύτερα να έχετε ενημερωμένα παιδιά που ξέρουν τι πρέπει να κάνουν άμα βρεθούν σε μια δύσκολη κατάσταση παρά να βρεθούν προ εκπλήξεων.

Ξεκαθαρίστε ότι εσείς δεν θέλετε να πίνουν ή να κάνουν χρήση ναρκωτικών, ότι ξέρετε ότι θα πάνε σε πάρτι αλλά αυτό που θέλετε είναι να σας ενημερώνουν. Κάντε τους ερωτήσεις σχετικά με το πώς θα προστατεύουν τον εαυτό τους και τους άλλους όταν πίνουν ή κάνουν ναρκωτικά. Ερωτήσεις όπως:

– Πώς θα καταλάβετε πότε έχετε πιει πάρα πολύ;

– Πώς θα το χειριστείτε εάν ο οδηγός σας έχει πιει πάρα πολύ; (Κάντε σαφές ότι το παιδί σας μπορεί πάντα να σας καλέσει για να έρθετε να το πάρετε αν χρειαστεί).

– Πώς θα καταλάβετε εάν η κατανάλωση αλκοόλ ή η χρήση ναρκωτικών έχει φτάσει σε επικίνδυνο επίπεδο ή έχει περάσει στον εθισμό;

– Πώς αλλάζει η συμπεριφορά σας όταν έχετε πιει πάρα πολύ; Πώς μπορείτε να προστατέψετε τους άλλους από εσάς, άμα πιείτε, θυμώσετε ή αρχίσετε να παραβιάζετε τον χώρο ή την ασφάλεια των άλλων;

– Πώς θα καταλάβετε αν είναι εντάξει να φιλήσετε κάποιον, να αγγίξετε κάποιον ή να κάνετε σεξ με κάποιον όταν έχετε πιει πολύ; Εξηγήστε ότι μερικές φορές οι αποφάσεις γίνονται νεφελώδεις και ότι τα σήματα γίνονται ασαφή όταν έχουμε πιει. Πώς θα είστε σίγουροι ότι διαβάζετε τα σήματα του άλλου ατόμου με ακρίβεια; Προτείνετε να ζητούν πάντα την άδεια να αγγίξουν ή να φιλήσουν ένα άλλο άτομο, ειδικά όταν υπάρχει ποτό.

– Αν και θα πρέπει να είναι προφανές, εξηγήστε ότι ένα άτομο που είναι μεθυσμένο ή έχει άλλα προβλήματα δεν πρέπει να αγγίζεται, να παρενοχλείτε ή να δέχεται σεξουαλική επίθεση. Διδάξτε στα παιδιά σας να υπερασπίζονται και να αναζητούν βοήθεια όταν κάποιος έχει πιει πάρα πολύ. Και αν το κάνουν , επιβραβεύστε τα ακόμα και αν αυτό σημαίνει ότι εσείς πρέπει να πάτε να τα πάρετε αργά την νύχτα από κάπου. Έτσι χτίζεται μια υγιής σχέση εμπιστοσύνης.

– Να είστε προσεκτικοί με τη γλώσσα που χρησιμοποιείτε όταν μιλάτε με τα παιδιά σας για τα πάρτι. Το θύμα δεν έχει ποτέ την ευθύνη να αποτρέψει την επίθεσή του. Είναι πάντα στο χέρι του δράστη να πάρει τη σωστή απόφαση και να μην βλάψει κανέναν.

8. Συνεχίστε να μιλάτε για το σεξ και την συναίνεση με τους εφήβους καθώς αρχίζουν να έχουν σοβαρές σχέσεις.

Ναι, θα σας πουν ότι τα ξέρουν όλα, αλλά η συνέχιση της συζήτησης σχετικά με την υγιή συναίνεση, τον σεβασμό των συντρόφων μας και την υγιή σεξουαλικότητα τους δείχνει πόσο σημαντικά είναι αυτά τα θέματα για εσάς. Εξομαλύνει επίσης τη συζήτηση σχετικά με τη συναίνεση, επομένως το να μιλάμε ανοιχτά και με σεβασμό με τους συντρόφους γίνεται δεύτερη φύση για τους εφήβους.

9. Τέλος, οι έφηβοι διψούν για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη σεξουαλική επίθεση, τη συγκατάθεση και την υγιή σεξουαλικότητα.

Θέλουν να μάθουν και θα βρουν έναν τρόπο να πάρουν πληροφορίες για το σεξ. Εάν είστε αυτός που παρέχει αυτές τις πληροφορίες —με αγάπη, ειλικρίνεια και συνέπεια— θα μεταφέρουν αυτές τις πληροφορίες στη ζωή τους.

Το να δίνετε καλές πληροφορίες ενθαρρύνει τα παιδιά να γίνουν καλοί άνθρωποι. Ο κόσμος χρειάζεται περισσότερους καλούς ανθρώπους.

Και μπορούμε να τους δώσουμε τα εργαλεία για να το κάνουν. Σήμερα, με αυτήν την εκπαίδευση κάναμε την αρχή. Στα δικά σας χέρια είναι τώρα το μέλλον όλων μας.

Εμείς στο Ελληνικό Κέντρο Συναισθημάτων νιώθουμε βαθιά ευθύνη για την έλλειψη της συναισθηματικής εκπαίδευσης των παιδιών, των εφήβων και των ενηλίκων στην Ελλάδα. Διοργανώνουμε κάθε μήνα δωρεάν σεμινάρια, ετήσιες ημερίδες, προσπαθούμε να έρθουμε σε επαφή με όλο και περισσότερο κόσμο και να τους βοηθήσουμε να είναι λίγο πιο χαρούμενοι, λίγο πιο ευτυχισμένοι.

Γιατί όλοι είμαστε μαζί σε αυτό το παιχνίδι. Και αν είμαστε χαρούμενοι, το παιχνίδι είναι ευχάριστο.